|
اگوستو بوآل یک تئاتری ناب است از این جهت که برای این هنر نظریه پردازی های کاربردی ارائه کرده است. امسال گویا به یقین پیش بینی شده بود که پس از ۷۸ سال زندگی به خواب ابدی خواهد رفت چون پیام روز جهانی تئاتر در سال ۲۰۰۹ میلادی را او نوشت تا یکبار دیگر بر حضور خود در زمینه تئاتر جهان تاکید کرده باشد. حضوری که برای همه قابلیت مطالعه و تامل دارد.
او حتا در تئاتر قابلیت ها و پتانسیل های چندگانه دارد که هر یک به نوعی در خدمت پیشرفت و شکوفایی تئاتر معاصر بوده است. بوآل فرزند زمانه خویش است و چیزی را پیشنهاد می دهد که در روزگار ما برگرفته از شرایط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی است و طوری نظریه خود را به عینیت متصل می کند که برای همه قابل درک باشد. او به دنبال ارتباطی دو سویه است و هنرمند را از تماشاگر جدا نمی کند، بلکه با اتصال این دو بستر تئاتر و زندگی را در هم می آمیزد تا آنچه به اجرا در می آید برگرفته از جریان خود زندگی روزمره باشد. مردم هم جزیی از این تئاتر و زندگی هستند و خود پا پیش می گذارند تا با مطرح شدن مسائل بتوانند حتی المقدور راه حلی هم برای خروج از آن پیشنهاد بدهند.
ایجاد یک وضعیت عینی و ملموس بستر تئاتر آگوستو بوآل است. او اندیشه خود را معطوف به لحظه اکنون می کند تا با توجه به اتفاقات و پیش آمدهای ریز و درشت بتواند همه را متوجه این موضوع کند و با وجود بی تفاوت نبودن تماشاگر او را کنش مند کند. بوآل بازیگر را از بین مردم انتخاب می کند و متون او نیز ریشه در اجتماع و مسائل روزمره دارد. مکان اجرا نیز هر جایی می تواند باشد که با یک جرقه و کنش اولیه همه ناخواسته دعوت می شوند تا بخشی از متن، اجرا و بازی بدون رعایت قراردادهای معمول باشند؛ چون لحظه تعیین کننده نهایی است و یک موضوع با هر بار اجرا، متن خاص خود را با توجه به کنش مندی در لحظه از سوی بازیگران – مردم پیدا می کند.
بوآل از اواخر دهه ?? تا شروع دهه ?? میلادی شیوه ای جدید از تئاتر مردمی را در سائوپائولوی برزیل ایجاد کرد که به سرعت در آمریکا ی لاتین رشد و گسترش یافت. دلیل عمده این رشدیافتگی نیز به شرایط بحرانی آمریکای لاتین بر می گشت که همه کشورها یا به دنبال تثبیت استقلال خود از یوغ استثمارگران غربی و یا در داخل به دنبال گریز از حکومت های مستبد، دیکتاتور و وابسته بودند. انقلاب و شورش های جریان چپ که از سوی آمریکا تهدید می شد و همه به دنبال برون رفت از این وضعیت خشن اقلیمی بودند که هنوز هم شعله های آن در برخی از نقاط آمریکای لاتین دیده می شود.
جمع گرایی نظریه بوآل را شکل می داد و باید در یک کارگاه مشترک متن و اجرای خود را می نوشتند و به صحنه می آوردند. فردیت ملاک نبود، چون تفکر سوسیالیستی برای مردم آمریکای لاتین و دیگر کشورهای تحت ستم می توانست در آن شرایط برای برون رفت از بیچارگی مد نظر قرار گیرد. توده مردم باید آموزش می دیدند و این نکات یادآور نظریه های برتولت برشت بود که در میانه های قرن بیستم در اروپا به عنوان یک راه حل برای پیشنهادات اجرایی مطرح شد و هنوز هم این نظریه ها برای آموزش و یادآوری آن نکات از سوی دانش آموختگان دانشگاهی تئاتر پیگیری می شود. اما نظریه آگوستو بوآل هنوز هم یک راه کاربردی و به روز تلقی می شود، چون اهداف سیاسی را به عنوان یک رکن مد نظر ندارد بلکه این سیاق می تواند برای بسیاری از مسائل روز دنیا برای ایجاد همفکری گروهی به کار گرفته شود.
نمایشنامه های بوآل که برگرفته از داستان زندگی مردم زحمتکش بود، بیشتر در روستاها و محله ها ی فقیرنشین و برای بی سوادان اجرا می شد. بوآل به دنبال شیوه و فنی در تئاتر بود که تماشاگر نه فقط تماشاگر، بلکه در نمایش هم مشارکت جدی و لاینفک داشته باشد. این شیوه به تئاتر مردم ستمدیده نامگذاری شد.
دلیل تمایز این شیوه ها هم با شیوه های دیگر در این است که به آرزو ، خواست و دل مشغولی مردم می پردازد و شرایط زندگی آنان را به صحنه می آورد. بوآل به دنبال ایجاد تغییر در زندگی مردم است تا از فریب خوردن احتمالی مردم بر اثر کار، عادات و تاریخشان پیشگیری شود. او از طریق تئاتر مردم را برای انجام این تغییرات آماده می کند.
آگوستو بوآل و گروهش ضمن برخورداری از شیوه های تئاتر تبلیغی ، تئاتر آموزشی، تئاتر فولکلوریک و تئاتر کولاژ که مبدأشان آن ها نبودند ، از ۴ شیوه دیگر هم بهره مند می شدند که خودشان بنیانگذارش بودند. تئاتر شورایی، تئاتر مجسمه، تئاتر روزنامه ای و تئاتر نامرئی از جمله سبک و شیوه های اجرایی خاص آگوستو بوآل بودند که هنوز هم در هر جایی از دنیا این شیوه ها برای مطرح شدن مسائل اجتماعی قابل اجرا شدن هستند.
تئاتر شورایی با مطرح شدن یک ایده در دل یک متن از پیش تعیین شده آغاز می شود و تماشاگران در ادامه اجرا به مشارکت فراخوانده می شوند تا خود نیز جزیی از اجرا شوند و اینجاست که مرز بین زندگی و تئاتر برداشته می شود تا آن هدف و نیت مدنظر با برجستگی بیشتر برای افشای حقیقت به کار گرفته شود. این تئاتر در هر مکان و زمانی قابل اجرا شدن است و در مکان معمول به نتیجه بهتر ختم خواهد شد چون مشارکت عمومی مردم برای بستر سازی این نوع تئاتر، ملاک و معیار غیرقابل کتمان است.
در تئاتر مجسمه همه بازیگران و تماشاگران یکی هستند. همه در یک مکان گرد آمده اند تا با مطرح کردن مساله ای مانند اعتیاد، ایدز، بیکاری، بی پولی و فقر و غیره به یک اجرای مشترک برسند که این ایده در نهایت تبدیل به تصویری مجسمه گونه خواهد شد. یک نفر در مقام مجسمه ساز پا به میدان می گذارد و از دیگر شرکت کنند گان به عنوان موم، خمیر و گل استفاده می کند تا در قالب یک جسم بی جان در صحنه حاضر بشوند و این مجسمه ساز تا جایی پیش می رود که ایده را به راحتی لمس می کند و بعد مجسمه ساز دوم از بین همان تماشاگران انتخاب می شود تا در تکمیل و تغییر ایده اولیه بکوشد. این مسیر با انجام دیگر مراحل در نهایت تاثیر لازم را بر جمع خواهد گذاشت تا بتواند کنش مندی یا مقابله خود را با آن مساله اعلام کند. بنابراین اندیشه گروهی در تکامل این ایده حضور عینی دارد و همین آن ها را از بی تفاوتی نسبت به مسائل جمعی دور می گرداند.
در شیوه تئاتر نامرئی؛ یک گروه از بازیگران بی آن که بخواهند مردم را از هدف اجرایی خود آگاه کنند، در لباس تماشاگران یک متن را به اجرا در می آورند و در ادامه ناخواسته مردم که تماشاگران بالقوه هستند، وارد دنیای متن می شوند و خود نیز به عنوان بازیگران بالفعل کنش های حیاتی و قابل باور و حقیقی خود را نسبت به موضوع و مساله مطروحه در وضعیت اعلام می کنند. این گونه است که یک اجرا از شکل اجرایی صرف بیرون آمده و به عنوان یک کنش اجتماعی بسط می یابد. مثلا پوشاک بچه یک دفعه گران می شود. برای این منظور یک فروشگاه برای اجرای متنی در این باره مفید خواهد بود و به ناچار تماشاگران - بازیگران در دل موقعیت، نظر خود را نسبت به گرانی اعلام می کنند و حالا کنش آنان به جامعه سرایت می کند تا در این باره اعتراض مردمی از سوی دولت و مسئولان ذیربط جدی گرفته شود و راه حلی برای برون رفت از گرانی پوشاک بچه که از ضروریات زندگی امروز است پیدا شود. به همین شکل می توان توسط گروه های اجرایی مسائل مردمی را در برابر مردم قرار داد تا خود آگاهانه درباره اش کنش مند شوند و بتوانند تا از پس حل مسئله برآیند و البته گاهی نیز این نمایش ها بحران ساز می شوند که به عنوان آنتی تز در برابر یک تز، سنتز سنجیده ای را پیش روی همگان قرار خواهد داد و اینجاست که کارکرد تئاتر و به روز شدن آن برای دنیای مدرن بیشتر به عینیت در می آید تا همه امیدوارانه در راه بهره مندی از این هنر بکوشند و آن را از شکل های معمول و خسته کننده نجات بدهند. ابداعات و جسارت های هنرمندانه نیز در گسترش این شیوه مداخله خواهد داشت و همیشه مفری برای ورود به مسائل تازه تر در این شیوه دیده می شود.
در شیوه روزنامه که پس از کودتای ۱۹۶۸ در برزیل توسط بوآل و گروهش به کار گرفته شد، هدف، افشای دروغ های شاخ و دم داری بود که روزنامه دولت کودتا به خورد مردم می دادند. کافی بود که در اتوبوس یا اداره یا کارخانه یا مدارس و دانشگاه ها و مزارع، متن خبرها به گونه ای خوانده شود که حالت نمایش به خود بگیرد تا با بازی دادن کلمات و جمله های دروغین ضمن آگاه شدن تماشاگر، او را واداشت تا در افشای حقایق و انتقال آن به دیگران بکوشد. این شیوه، نمایشی را تولید می کند که از یک جا آغاز و تا خلوت آدم های دیگر کشانده خواهد شد. این روزنامه خواندن در یک پارک یا اتوبوس می تواند از شکل جدی و رسمی بیرون بیاید و به شکل نمایشی وارد زندگی عموم مردم شود.
| 